बॉलीवूड संगीताच्या जगात, असे दिग्गज आहेत जे साजरे केले जातात आणि नंतर असे लपलेले रत्न आहेत ज्यांचे योगदान अनेकदा दुर्लक्षित केले जाते. आज, आम्ही 1600 हून अधिक बॉलीवूड गाण्यांवर अमिट छाप सोडलेल्या प्रतिष्ठित “शिट्टी” (व्हिसेल) आवाजाच्या मागे असलेल्या नागेश सुर्वे (Nagesh Surve) यांच्या उल्लेखनीय प्रवासात डोकावतो.
Nagesh Surve – “शिट्टी” (Vistle) आवाजाचे रहस्य
तुम्ही त्या विशिष्ट “शिट्टी” (Vistle) आवाजाशिवाय बॉलीवूडच्या ९० च्या दशकातील गाण्यांची कल्पना करू शकता का? हा आवाज अनेक प्रतिष्ठित ट्रॅकचा एक आवश्यक घटक आहे, तरीही त्याला जबाबदार असलेला माणूस अज्ञाताने दबलेला आहे.
नागेश सुर्वे (Nagesh Surve), गायन नसलेले संगीतकार, त्यांनी केवळ 1600 हून अधिक गाण्यांमध्येच योगदान दिलेले नाही तर 30 हून अधिक चित्रपटांसाठी पार्श्वसंगीत देखील दिले आहे, अनेकदा त्याला योग्य मान्यता न मिळाल्याने. असंख्य चित्रपटांना त्यांच्या संगीतासाठी पुरस्कार मिळाले असताना, नागेशचे पडद्यामागील अथक परिश्रम अनेकदा दुर्लक्षित राहिले.
बॉलीवूड संगीताचा हृदयाचा ठोका
हिंदी चित्रपटसृष्टीच्या सुरुवातीपासूनच संगीत हा त्याचा आत्मा आहे. भारत, अगणित गाणी निर्माण करणारी भूमी, आपले मधुर सूर तयार करण्यासाठी तबला आणि सितारपासून पियानो आणि सॅक्सोफोनपर्यंत अनेक वाद्यांचा वापर करते. पूर्वी, संगीत संयोजक संपूर्ण संगीत स्कोअर तयार करण्यासाठी संगीत दिग्दर्शकांच्या हाताखाली काम करत असत. संगीतकार गिटार आणि व्हायोलिनसारख्या वाद्यांसह गाणी रेकॉर्ड करतील. तथापि, काळ बदलला आहे आणि आज, डिजिटल तंत्रज्ञान कोणत्याही वाद्याच्या आवाजाची प्रतिकृती बनवू शकते.
नागेश सुर्वे (Nagesh Surve) यांना फक्त नोटेशन्स बघून शिट्टी वाजवण्याची त्यांची क्षमता वेगळी आहे. त्याला कसे सुधारायचे हे माहित आहे आणि त्याची लय आणि तंत्र अपवादात्मक आहे. ही प्रतिभा “धूम II” सारख्या चित्रपटांमध्ये ठळकपणे दर्शविली गेली आहे, जिथे शिट्टी वाजवणे संगीताच्या आवाजासाठी दैनंदिन वस्तूंवर अवलंबून असलेल्या गाण्यात केंद्रस्थानी असते.
The Vistle ज्याने फरक केला
नागेशच्या शिट्टी वाजवण्याचा प्रभाव दाखवणारा एक अविस्मरणीय प्रसंग म्हणजे नाना पाटेकर असलेल्या चित्रपटातील दृश्य. या चित्रपटात नाना पाटेकर यांच्या बटालियनमधील एक सैनिक शिट्टीचा वापर करून मुलीला त्रास देतो. नाना पाटेकरचे पात्र, न्याय मिळवण्याच्या प्रयत्नात, सैनिकाचा शोध घेते आणि त्याला त्याच्या कृत्याचे गंभीर परिणाम भोगावे लागतील याची खात्री देते. आपल्या समाजात, शिट्टी वाजवण्याला अनेकदा नकारात्मक अर्थ लावले जातात, परंतु नागेश सुर्वे (Nagesh Surve) यांनी त्याला एका कलेचे रूप दिले आहे, जो बॉलिवूडच्या संगीताच्या टेपेस्ट्रीचा अविभाज्य भाग आहे.
संगीताने पालनपोषण केले…
नागेश सुर्वे (Nagesh Surve) यांचा जन्म नागपंचमीला मुंबईत झाला, हा दिवस नागांशी संबंधित आहे. हा एक मनोरंजक योगायोग आहे की अशा दिवशी जन्मलेला माणूस “शिट्टी” (Vistle) हा त्याचा व्यवसाय बनवेल आणि त्यासाठी नाव आणि प्रसिद्धी मिळवेल.
दादरमध्ये जन्मलेले, सुर्वे लक्ष्मीकांत प्यारेलाल, वसंत देसाई आणि जयकिशन यांच्यासारख्या संगीताच्या प्रभावांनी वेढलेले वाढले. प्यारेलाल यांच्याशी त्यांची मैत्री होती आणि प्यारेलाल यांचे वडील रामप्रसाद शर्मा यांच्याकडून त्यांनी व्हायोलिन वाजवायलाही शिकले. सुर्वे यांच्या पूर्वेकडील आणि पाश्चात्य शास्त्रीय संगीताच्या संपर्कामुळे त्यांच्या संगीत प्रवासाचा पाया घातला गेला.
एक शिट्टी जी बॉलीवूडमध्ये वाजते…
नागेश जसजसा मोठा झाला, तसतसे त्याने संगीत दिग्दर्शकांसाठी व्हायोलिन वादक म्हणून आपल्या संगीत कौशल्याचा आदर केला. एक दिवस, जेव्हा त्यांचे संगीत रेकॉर्डिंगचे वेळापत्रक अनपेक्षितपणे रद्द झाले, तेव्हा त्यांनी पिकनिकला जाण्याचा निर्णय घेतला. या सहलीदरम्यान नागेश शिट्टी वाजवण्यात मग्न होता. त्याचा मित्र किशोर शर्मा त्याच्या प्रतिभेने प्रभावित झाला आणि त्याला आणखी पुढे जाण्यासाठी प्रोत्साहन दिले.
त्याचा मोठा ब्रेक हिंदी चित्रपट “जुली” मध्ये झाला, जिथे त्याने राजेश रोशन यांनी संगीतबद्ध केलेल्या “दिल क्या करें” या गाण्यात तोंडा द्वारे “शिट्टी” (Vistle) चा आवाजा ने गाण्याची सुरुवात करून त्या गाण्याला इक वेगळे रूप दिले,व हे गाणे सुपर हिट झाले व यामुळे चित्रपटसृष्टीतील प्रसिद्धीच्या त्याच्या चढाईची सुरुवात झाली.
सुभानल्लाह! नागेश सुर्वे (Nagesh Surve) यांच्या शिट्टी वाजवण्याच्या पराक्रमाचे वर्णन करण्यासाठी वापरलेले जतिन-ललित जोडीचे ललित हे शब्द आहेत. त्यांनी “फना” चित्रपटाच्या संगीतावर सहकार्य केले आणि सुर्वे यांच्या शिट्टीने “सुभानल्लाह” या प्रतिष्ठित गाण्याचा मूड सेट केला. शिटी वाजवण्यासारखी साधी गोष्ट भावना आणि थीम कशी व्यक्त करू शकते, संपूर्ण चित्रपटात समांतर कथा म्हणून चालते हे मनोरंजक आहे.
नागेश सुर् (Nagesh Surve), आता 57 वर्षांचे आहेत, शिट्ट्या वाजवण्याच्या कलेमध्ये इतके प्रभुत्व मिळवले आहे की अनेकदा बासरीच्या गोड नोट्स समजल्या जातात. स्वतः बासरीचे उस्ताद दिवंगत पं बिस्मिल्ला खान यांनाही सुर्वे बासरी वाजवत आहेत असा विचार करून त्यांना यमकल्याण या रागाच्या शिट्ट्या ऐकवल्या होत्या. अशी आहे सुर्वे यांच्या शिट्टीची जादू.
त्याची प्रतिभा बॉलीवूडच्या संगीत उद्योगातील दिग्गजांच्या नजरेतून सुटलेली नाही. लक्ष्मीकांत प्यारेलाल जोडीच्या प्यारेलालपासून ते समकालीन संगीत दिग्दर्शक प्रीतमपर्यंत, प्रत्येकजण कबूल करतो की नागेश सुर्वे हा केवळ सर्वोत्कृष्ट नाही तर मायक्रोफोन बॅलन्सिंगची प्रगल्भ जाणीव असलेला चित्रपट उद्योगातील एकमेव व्हिस्लर आहे. प्रत्येक नोट महत्त्वाच्या असलेल्या उद्योगात सुर्वे यांचे योगदान अमूल्य आहे.
प्रेक्षकांना मंत्रमुग्ध करणारी एक शिट्टी…
‘दिल क्या करे’च्या यशानंतर नागेश सुर्वेने (Nagesh Surve) मागे वळून पाहिलेच नाही. संगीत दिग्दर्शकांनी त्यांच्या गाण्यांमध्ये त्यांची स्वाक्षरी म्हणजे “शिट्टी” (Vistle) च्या आवाजाद्वारे आपले गाणे संगीतबद्ध केले. एका वर्षात, त्याने 100 हून अधिक गाण्यांमध्ये योगदान दिले आणि बॉलीवूडच्या संगीतमय लँडस्केपवर अमिट छाप सोडली.
त्याच्या कारकिर्दीतील एक अविस्मरणीय किस्सा म्हणजे त्याने “सौदागर” चित्रपटातील “इल्लू इल्लू” गाण्यात “शिट्टी” (Vistle) चा वापर करून गाण्यास सुंदर बनवले. शिट्टी ऐकून अनुपम खेर सुरुवातीला साशंक होते, ते वाद्य असावे ते तोंडा द्वारे वाजवलेली शिट्टी असूच शकत नाही, यावर त्यांचा विश्वास बसत नव्हता. या घटनेमुळे अनुपम खेर नागेशचे शिष्य बनवण्यास आग्रह केला हा त्यांच्या कलाकुसरचा पुरावा आहे.
बॉलीवूडच्या प्रतिष्ठित गाण्यांच्या टेपेस्ट्रीमधून विणलेला नागेश सुर्वे (Nagesh Surve) यांचा शिट्टी वाजवण्याचा प्रवास अविश्वसनीय आहे. ‘जुली’ ते ‘कर्ज’, ‘हिरो’ ते ‘तेजाब’, ‘कुछ कुछ होता है’ ते ‘कोई मिल गया’, ‘सत्या’ ते ‘लगे रहो मुन्नाभाई’पर्यंत आणि ‘पहेली’मध्ये पक्षीही हाक मारतात. “क्रिश,” सुर्वेच्या शिट्टीने इंडस्ट्रीवर अमिट छाप सोडली आहे.
बियॉन्ड द व्हिसल: एक संगीत दिग्दर्शक
नागेश सुर्वेची प्रतिभा फक्त “शिट्टी” (Vistle) आवाज वाजवण्यापलीकडेही विस्तारली. त्यांनी अनेक मराठी आणि हिंदी चित्रपटांसाठी संगीत दिग्दर्शक म्हणूनही काम केले. त्याची अष्टपैलुत्व आणि बॉलीवूड संगीताच्या अग्रभागी आणि पार्श्वभूमी दोन्हीसाठीचे योगदान त्याला इंडस्ट्रीतील खरा अनसिंग हिरो बनवते.
भारतात अनेकदा इव्ह टीझिंगशी संबंधित शिट्टी वाजवणे, एक कायदेशीर संगीत प्रकार म्हणून ओळख मिळवण्यासाठी संघर्ष करत आहे. तथापि, सुर्वे आपल्या कलाकुसरीच्या भविष्याबद्दल आशावादी आहेत. त्याने त्याच्या शिट्ट्या वाजवण्‍याचे कौशल्य त्याच्या धाकट्या मुलीला, रुपालीला दिले आहे, जिने ”हम दिल दे चुके सनम” आणि ”धूम II” यांसारख्या चित्रपटांत त्याच्यासोबत शिट्टी वाजवली आहे. नवीन पिढीने शिट्टी वाजवणे हा एक कला प्रकार म्हणून स्वीकारल्यामुळे, आशा आहे की ते त्याचे नकारात्मक अर्थ काढून टाकेल आणि संगीताच्या जगात तिला योग्य ओळख मिळवून देईल.
शेवटी, नागेश सुर्वेची (Nagesh Surve) कथा ही बॉलीवूडचा संगीत वारसा समृद्ध करणाऱ्या लपलेल्या प्रतिभेचा दाखला आहे. त्याची शिट्टी, अनेकदा गृहीत धरली जाते, त्याने प्रतिष्ठित गाण्यांवर अमिट छाप सोडली आहे. या संगीतकाराचे योगदान ओळखण्याची आणि साजरी करण्याची वेळ आली आहे.
Table of Contents
लेखन..टीम,मराठीमंडे.कॉम
नागेश सुर्वे यांच्या बद्दल व या लेखा बद्दल आपले अभिप्राय खाली दिलेल्या Comment-Box मध्ये नोंदवायला मात्र विसरू नका,तुमच्या एका Comment मुळे आमच्या लेखकास एक शक्ती व उत्त्साह मिळते.
“तुम्ही आमच्या कामाला पाठिंबा द्याल का? कृपया आज Marathimonday.com ला आर्थिक भेट देण्याचा विचार करा”
